AD GÜNÜNÜZ MÜBARƏK, KƏRƏM MÜƏLLİM!..

Kərəm Hətəm oğlu Məmmədov - 1965-ci il fevralın 22-də qədim Bor­çalı maha­lında - indiki Gürcüstan Res­publi­kasının Başkeçid (1947-ci il­dən sonra Dmanisi) rayonundakı Gəyliyən kəndində anadan ol­muş­dur.
1982-ci ildə həmin kənddə orta mək­təbi bitir­dikdən sonra Azər­baycan Dövlət Univer­sitetinin (in­diki BDU) Tarix fakültəsinə qəbul olunmuşdur.
1983-1985-ci illərdə Əfqa­nıstan Respub­likasında hərbi xid­mətdə olmuş, əsgərlikdən qayıt­dıq­dan sonra təhsilini Azərbaycan Dövlət Uni­versitetinin Tarix fakültəsində davam etdirmişdir.
1987-ci ildə Azər­baycan Res­pub­likasının Təhsil Nazirliyi tərəfindən təh­silini davam etdir­mək üçün Leninqrad Dövlət Universi­teti­nin tarix fakültəsinə (Sankt-Peterburq Universiteti) göndə­ril­miş­dir.
1990-cı ildə ­Leninqrad Dövlət Universitetində tarix fa­kültəsinin antropolo­giya və etnoqrafiya ixtisasını fərqlənmə dip­­lomu ilə bitirmiş, işlə təmin olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Xalq Təhsili Nazirliyinin sərəncamına göndə­rilmişdir.
1991-1993-cü illərdə Bakı Dövlət Universitetinin tarix fa­kültəsinin Azərbaycanın qədim dövr və orta əsrlər tarixi ka­fedrasında baş laborant vəzifəsində çalışmış, 1993-1996-cı il­lər­də əyani aspiranturada təhsil almışdır.
1995-ci ildən Bakı Dövlət Universititinin tarix fakültəsində çalışır, Azərbaycan və rus bölmələrində "Antropologiya", "Qafqaz xalqlarının antro­pologiyası", "Qafqaz xalqlarının etnoqrafiyası", "Etno­qrafiya", "Er­mənilərin tarixi", "Gürcüstan tarixi", "Antropo­met­riya" fənlərini tədris edir. 1996-cı ildə "İslama­qədərki Azər­baycanda dini inanclar" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Qafqaz və Türk xalqlarının mənşəyi, antropolo­gi­ya­sı, dini inancları ilə bağlı Elmi və pedaqoji fəa­liyyəti 50-ə qə­dər elmi əsərdə öz əksini tapmışdır. O, həmçinin ali və orta məktəblər üçün 10-a qədər dərs vəsaitinin müəllifidir.

1996-cı ildən Bakı Dövlət Universitetinin tarix fakül­təsinin arxeo­logiya və etnoqrafiya kafedrasının müəlli­mi­dir.
1996-cı ildə Yuna­nıstanın Afina və İonina şəhərlərində elmi məzu­niyyətdə olmuş, 1998-ci ilin fevralında Beynəlxalq Altayşü­naslıq konfransında "Altay xalqla­rında şamançılıq" mövzu­sunda elmi məruzə ilə çıxış etmişdir.
2004-cü ilin iyu­lunda Ba­kı Dövlət Univer­sitetinin "Arxeologiya ve etnoqrafiya" ka­fed­ra­sının dosenti vəzifəsinə seçilmişdir.
Türkiyədə Azər­baycanın İstanbul Baş Konsulluğunun təşkil etdiyi elmi kon­fransda "Cənubi Qafqaz əhalisinin etnik antro­pologiyası" möv­zusunda məruzə ilə çıxış etmişdir.
2009-cu ilin fevralında nümayiş et­dirilən "Borçalı" filminin ssenari həmmüəlliflərindən biridir.
Ha­zırda "Borçalı orta əsrlərdə" adlı doktorluq dis­sertasiyası üzərində çalışır.
Azərbaycan, Türkiyə türkcəsi və rus dillərini sərbəst, ərəb, alman və gürcü dillərini isə orta səviyyədə bilir.
Evlidir, 3 övladı var: Oğuz, Həmayil, Səlcuq.

Aşağıda 2007-ci ildə çap olunmuş bir məqaləmizi təkrarən oxucularımızın diqqətinə çatdırırıq:

YENİ DƏRSLİK

"ANTROPOLOGIYANIN ƏSASLARI"

Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, tarix elmləri namizədi Kərəm Məmmədovun 2006-cı ildə "Antropologiyanın əsas­ları" adlı kitabı işıq üzü görmüşdür.
Kitab qiymətli dərs vəsaiti kimi ak­tuallıq kəsb edərək, tələbələrə, tədqiqatçılara və geniş oxu­­­­cu kütləsinə antropologiya elminin geniş inkişaf mər­hə­lələri haqqında dolğun məlumat verir. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik hesab edilən "Atropologiyanın əsas­ları" əsəri mütəxəssislər tərəfindən, tarixçi Kərəm Məmmə­dovun Azərbaycanda antropologiya elminə dair yazılan ilk əsəri kimi qiy­mətləndirilmişdir.

Kitaba görkəmli professorlar - Q.İs­ma­yılzadə, Ə.Dadaşov rəy vermiş, elmi redaktorları isə tarix elm­ləri doktoru Y.Mahmudlu, tarix elmləri namizədi M.Mir­zəyevdir.

Antropologiyanın əsasları əsərinin "Morfoloji əlamətlərin təsnifatı" bölməsində insanın boyu, bədənin mütənasibliyi haqqında məlumat verilir. "Fasiləsiz dəyişən əlamətlər" fəsli insanın dəri, tük örtüyü, onların rəngi, baş, sifətdəki irqi əla­mətlər, qan qrupları, qədim və müasir insan tiplərinin xüsu­siyyətlərini əhatə edir.
"Etnik antropologiya" bölməsində, İrqlərin yaranmasına təsir edən amillər, müxtəlif rəngli irqlər, Mərkəzi Avropa, Amerika, Avstraliya, Afrika, Şimali Asiya və digər ərazilərin irqlərinin hər biri haqqında müxtəlif məlumatlar diqqəti cəlb edir. Müəllif "Dünya xalqlarının an­tropoloji tərkibi" böl­məsində Avstraliya və Okeaniya, Asiya ərazilə­rində yaşayan insanların irqi mənsubiyyəti, dərisinin rəngi, başlıca xüsusiy­yətlərini geniş araşdıraraq oxuculara onların tarixi keçmişi haqqında izahat verir.

Bunlarla bərabər müəllif antropoloji cizgiləri özündə bir­ləşdirən müxtəlif fotoşəkillərlə insanların xarakterik xüsu­siyyətlərini də göstərmişdir.

Qeyd edək ki, antopologiya elmi qədim tarixə malik olaraq, "İnsan haqqında elm" deməkdir. Antropologiya ter­mini ilk dəfə yunan filosofu Aristotel tərəfindən işlənmişdir. Antorpologiya insanın mənşəyini, irqlərin əmələ gəlməsini, insanın fiziki quruluşunun dəyişkənliyini də öyrənir. Müəllif "Antropologiyanın əsasları" əsərində insan bədənini, eləcə də onun ruhu təbiətini öyrənən elm kimi qeyd edərək, Qədim Şərqdə, Avropada yaşayan insanlarda fərqli cizgilərin, rəng­lərin, qan qruplarının olduğunu qeyd etmişdir. Hətta İki­çayarasından aşkar edilən Quti pad­şahının heykəlini tədqiq edən fransız alimi T.Aminin onu antopoloji ba­xımdan Şuşa şəhərinin azərbaycanlıları ilə eyniləşdirildiyi göstərilmişdir.

Eyni zamanda qədim türk tayfaları olan hun və avarlarda heç bir monqoloid qarışığı olmadığı Avropa alimlərinin elmi tədqiqatlarına görə diqqətə çatdırılır. Kitabda Xəzər dənizi ətrafındakı kurqanlardan tapılıb, qıpçaqlara aid edilən kəllə­lərə görə antropoloq A.V.Şevçenkonun da fikri göstərilmiş­dir: "Tapılan kəllələr kəskin çıxıntı, burunları və diş çökək­liyinin dərinliyi ilə seçilir ki, bu da Avrasiya çöllərində məs­kunlaşmış türklərin avropoid irqinə mənsub olmalarını gös­tə­rir."
Antropologiya dəyişkənliyin qanunauyğunluqdan və onu idarə edən amil­ləri öyrənən elm sahəsi olması, həm də özündə 3 sahəni - antro­polo­giyanın özünü, etnoqrafiyanı, ar­xeo­logiyanı birləşdirilməsi də çox dəyər­lidir.

Kitabda "Morfoloji əlamətlərin təsnifatı" bölməsində boy və bədən uzunluğu, müəyyən yaşlarda çəkinin sabitliyi, baş və bədənin digər nisbi göstəriciləri insanın həyatında başlıca amil kimi qarşıya qoyulmuşdur.

Məlumdur ki, müxtəlif xalqların nümayəndələrində dəri, tük örtükləri, gözlərin rəngi eləcə də, baş və sifətdəki irqi əla­mətləri surətdə bir-birindən fərqlənir. Tədqiqatçı alim Kə­rəm Məmmədov bütün bunları mütəxəssis dəqiqliyi ilə təhlil edərək xalqlar arasındakı antropoloji fərqlərin mükəmməl iza­hını vermişdir.

İnsan bədənində 4 qan qrupunun vacibliyini qeyd edən, müəllif genlərin coğrafi bölgüsünün təhlilinə görə Avstraliya, Amerika, Asiya, Afrika və Avropa əhalisində qan qrupunun hər 4 növünün də olduğunu da bildirir. Antropologiyanın əsas bölmələrindən sayılan - "antrogenez"adlı fəsildə, yə­ni in­­­­sa­nın fiziki tipinin əmələ gəlməsinin, onun əmək fəaliy­yətinin, nitqinin və eləcə də onun tarixi təkamül prosesi haqqında maraqlı faktlar araşdırılmışdır.

Alimlər müasir meymunlarla avstralopiteklərin müqayisəsi nəticəsində avstralopitekləri şimpanzeyə bənzətmişlər. Ən qədim insan qalığının 1890-cı ildə holland tədqiqatçısı E.Dü­bua İndoneziyanın Yava adasından aşkar etsə də, Azər­bay­can­­da ən qədim insan qalığına Azıx mağarasında (Azı­xan­trop) rast gəlinmişdir. Daha sonra isə ən qədim insan qalığı Əlcəzairdə, Mərakeşdə, Cənubi Afrikada, Keniyada aşkar edil­­mişdir.

Kitabda 1991-cı ildə alimlərin "neondertal adam"ın ana­to­mi­yasının, dav­ranışının, əmək alətlərindən istifadə baca­rığı­na görə isə müasir in­sanlardan geri qalmaması faktı da veril­miş­dir.

Antropoloqlar xarici görünüşə görə, insanın hansı millətə mənsubluğunu da aşkar edir. Kitabda insan irqlərinin yaran­ması, onlara təsir edən amillər, irqlərin təsnifatı haqqında məlumatlar oxucunun diqqətini cəlb edir. Denikerin təsnifa­tına görə isə insanların 29 antropolojı irqlərə bölündüyü gös­tə­rilir. Məlumdur ki, dünya xalqları ağ, sarı, qara irqlərə bö­lünür. Müəllif əsərdə hər bir irqə məxsus olan morfoloji xü­susiy­yətlərdə onun izahını verməklə yanaşı, həmin irqlərə mənsub insanların fotoşəkillərini göstərmişdir.

"Antropologiyanın əsasları" kitabında Aralıq dənizi irqinin, Aralıq və Qara dənizi sahillərində, Azərbaycanda, Türkmə­nistanda, Hindistan yarımadasında, Afrikanın şimalında yaşa­dığı qeyd olunmuşdur. "Dünya xalqlarının antropoloji tərkibi" bölməsində Avstraliya, Okeaniya, Mik­roneziya, Ame­rika, Af­rika, Asiya xalqlarının və Xəzər (Kaspi) antro­poloji tipləri müəl­lif tərəfindən yaxşı tədqiq olunaraq, ətraflı məlumatlarla əhatə edilmişdir. Müəllif Azərbaycan türklə­rinin aid edil­dik­ləri Kaspi antropoloji tipinin ağ irq daxilində yeri ilə bağlı Qərb, rus antropo­loqlarının fikir ayrılığının şərhini də göstər­mişdir.

Tədqiqatçı alim Kərəm Məmmədov ayrı-ayrı təsnifatlarda işlənən "şərq", "Şərqi Aralıq dənizi", "Xorasan" və "Kaspi" terminlərinə öz münasibətini bildirmişdir. Sonra həmin qru­pun Xəzər dənizinin həm şərq, həm də qərb sahillərində yaşayan - Oğuzlardan törəyən Azərbaycan türklərini və türk­mənləri özündə birləşdirməsi faktı kimi dəqiq araşdırmalarla qeyd etmişdir.

Kitabda Q.Debelsin yazdığı məlumata görə, Qafqaza yer­ləşdirilmiş ermənilərin də antropoloji cəhətdən müxtəlif olmaları, onların müxtəlif ölkələrdən köçürülmələri ilə əla­qələndirilməsi faktı da oxucuların diqqətinə çatdırılır.

"Antropologiyanın əsasları" kitabı tədqiqatçı - alim Kərəm Məmmədovun Azərbaycan antropologiya elminə ilk dərslik töhfəsi olduğu üçün, bütün oxucular adından müəllifə min­nətdarlığımızı bildirərərək, ona daha böyük yaradıcıdıq uğur­ları qazanmağı arzulayırıq!

Müşfiq BORÇALI,
Təranə CƏBİYEVA.
"ŞƏRQİN SƏSİ" və "TƏHSİL" qəzetləri,
20 fevral, 2007.

.

KƏRƏM MƏMMƏDOBUN ELMI ƏSƏRLƏRI:

1. Borçalı ərazisində erkən türklər. (M.Ə. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti gənc tarixçi tədqiqatçılarının elmi konfransının məruzələri). Bakı Dövlət Universiteti, 1991, s.125-127.
2. Azərbaycanlılarda qurda sitayiş və onun qalıqları. (Azərbaycan tarixi problemləri üzrə gənc tədqiqatçıların birinci respublika elmi konfransının məruzələri). Bakı: 1991 (II hissə), s. 226–228. (rus dilində)
3. Azərbaycanlılarda səma cisimlərinə sitayiş. (Azərbaycan tarixi problemləri üzrə məruzələr məcmuəsi). Bakı: 1992 s.67-68. (rus dilində)
4. Azərbaycanlılarda qoça sitayiş. (Aspirant və gənc tədqiqatçıların Bakı Dövlət Universitetinin 75 illiyinə həsr olunmuş elmi konfransının tezisləri). Bakı: 1994, s.12. (rus dilində)
5. Altay xalqları (həmmüəllif). Bakı: 1996
6. Ural xalqları (həmmüəllif). Bakı: 1997
7. Altay xalqlarında şamançılıq və onun izləri. "Altay dünyası (beynəlxalq jurnal)", sayı 1-2, Bakı: 1997, s.43–50.
8. Qoçbaşı abidələr. "Altay dünyası (beynəlxalq jurnal)", sayı 5-6, Bakı: 1999, s.46–51.
9. Tarix fakültəsinin qiyabi tələbələri üçün antropologiya proqramı. Bakı: 2002, s.164-170.
10. Kaspi (oğuz) antropoloji tipinin xüsusiyyətləri haqqında. "Tarix və onun problemləri" jurnalı, 2003, 2, s.177-181.
11. Qafqaz xalqlarının antropoloji tərkibi. "Tarix və onun problemləri" jurnalı, 2003, 4, s.191-193.
12. Qafqazın poleoantropologiyası. "Bakı Universiteti xəbərləri" jurnalı, 2003, 2, s.156-163.
13. Azərbaycanlıların etnik antropologiyası. "Azərbaycan arxeologiyası" jurnalı, Bakı: 2005, 1-4, s.51-59. (rus dilində)
14. Borçalı – Qədim Türk Yurdu. "Dədə Qorqud jurnalı", Marneuli 2005, 2, s.24-29.
15. Azərbaycanlıların etnik antropologiyası. (Qarabağ: Kürəkçay müqaviləsi - 200). Bakı: 2005, s. 32-41. (rus dilində)
16. Qafqazın poleoantropologiyası haqqında. Qafqazın arxeologiyası, etnologiyası, folkloru. Bakı: 2005, s.123-124. (rus dilində)
17. Azərbaycanlıların soykökü (antropoloji məlumatlar əsasında). "Tarix və onun problemləri" jurnalı, 1, Bakı: 2006, s. 207-213. (rus dilində)
18. The Oghuz Race and its habitat. Miras Cournal. Ashgabat: 2006, 2. p. 162-163.
19. İslam dininin Azərbaycanda qəbulu və onun nəticələri. "Dövlət və Din" jurnalı. Bakı: 2006, 2, s.20-24.
20. About tomb stone ram monuments in Altai peoples. 2006 New Silk Road Literary Symposium: Baku in Azerbaican. Seoul, 2006. p. 111-114
21. Qədim Türklər. Dialoq – XXI əsr jurnalı. Bakı, 2006. ¹ 1, s.54-56
22. Tarix (həmmüəllif).Bakı,2006
23. Antropologiyanın əsasları (dərslik). Bakı,2006
24. Azərbaycanlıların İslama qədərki dini inancları (magistratura proqramı). Bakı,2006
25. Borçalı uğrunda Osmanlı – Qızılbaş savaşları. Şah İsmayıl Xətai (Elmi-praktik konfransın materialları). Bakı, 2007. s.55-63
26. Ön Asiya əhalisinin antropologiyası haqqında. Qarapapaqlar jurnalı. Marneuli, 2007.¹ 5. s.25-28
27. Məhəmməd Sacoğlu. Təməl jurnalı. Bakı, 2007. ¹ 2, s.26-28
28. Peçeneqlər (kəngərlər) . Türkər dergisi. Bakı, 2007. Özəl sayı. s.21 - 23
29. Dmanisi tarixi mənbələrdə. Qarapapaqlar jurnalı. Marneuli, 2007. ¹ 7, .s. 12-15
30. Avarlar . Тцркяр дерэиси. Бакы, 2008. № 2, .с. 14
31. Borçalı ərazisində erkən türklər. Qarapapaqlar jurnalı. Marneuli, 2008. № 7, .s.5-10
32. Borçalı Rusiya – Qacar müharibəsi illərində.Yazı jurnalı, Tiflis 2008,№ 1, .s.12-17
33. Borçalı tarixi. Millət və Dövlət jurnalı, №4, Bakı s.20-27“
34. Azərbaycan erkən orta əsrlərdə. I yazı. Birlik jurnalı, № 1, Bakı,2008 .s.20-21
35. Azərbaycan erkən orta əsrlərdə. II yazı. Birlik jurnalı, № 2, Bakı,2008 . s.14-15
36. Professor A.Mustafayevin "Azərbaycanılıarın maddi mədəniyyəti" adlı əsərinin rəyçilərindən biridir.
37. 2009-cu ildə Azərbaycan dilində nəşr olunmuş "X əsr yəhudi-Xəzər yazışması" adlı kitabın elmi redaktorudur.
38. 2009-cu ilin fevralında nümayiş etdirilən "Borçalı" filminin ssenari müəlliflərindən biridir.
39. Borçalı çar Rusiyasının işğalı dövründə ("Qarapapaqlar" jurnalı. Tbilisi, 2009. N 2.s.9-12)
40. Borçalı XI yüzillikdə ("Qarapapaqlar" jurnalı. Tbilisi, 2009. N 9. s.7-11)
41. Azərbaycanın Türk Xalqları ilə Əməkdaşlıq Mərkəzinin mətbuat orqanı olan Birlik jurnalında "Azərbaycan IX-XI əsrlərdə" (I yazı) (Birlik jurnalı, Bakı, 2009. N1. s.20-21)
42. Azərbaycan XII-XIV əsrlərdə (II yazı) (Birlik jurnalı, Bakı, 2009. N2. s.21-23)
43. Azərbaycan XII-XIV əsrlərdə (III yazı) (Birlik jurnalı, Bakı, 2009. N3. s.22-23)
44. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitunun Elmi Xəbərlərində "Yaqub Mahmudov və Azərbaycan xalqının etnogenezi" (AMEA, Tarix İnstitunun Elmi xəbərləri, 30-cu cild. Bakı, 2009. s.3-30)
45. “Borçalı Səlcuqlular imperatorluğu dönəmində”.Qarapapaqlar jurnalı. Tbilisi, 2009. № 9,s.16-19
46. Mamedov Karam.Az Oguz Kaszpi faja es sajatossagai. Magyarorszag es Azerbajdzsan : A kulturak parbeszede”III Nemzetközi tudamanyos konferencia (Elöadasok.Cikkek es rezümek). I Kötet. (Törtenelem.Neprajz.Folklor.İradalom.Nyelveszet).Budapest,2009. s.153-160.
47. “Azərbaycan IX-XI əsrlərdə” ( I yazı). “Birlik” jurnalı,Bakı,2009.N1.s.20-21
48. “Azərbaycan XII-XIV əsrlərdə” ( II yazı).“Birlik” jurnalı,Bakı,2009.N2.s.21-23
49. “Azərbaycan XII-XIV əsrlərdə (III yazı)”. (“Birlik” jurnalı,Bakı,2009.N3.s.22-23
50. “Azərbaycan XIV-XV” əsrlərdə” (IV yazı). “Birlik” jurnalı,Bakı,2010.N4.s.23-25
51. “Azərbaycan XVI-XVII” əsrlərdə (V yazı)”. “Birlik” jurnalı,Bakı,2010.N5.s.21-23
52. “Borçalı türklərinin soykökündə iştirak etmiş xalqlar”. Birlik jurnalı. Bakı,2011. № 1,s.46-47
53. “Borçalı VII-XI əsrlərdə”.. Tarix və onun problemləri jurnalı, № 1, Bakı 2011. s. 10-20.
54. “Dumanis tarixi mənbələrdə”. “Birlik” jurnalı,Bakı,2012.N6.s.22-23
55. “Səlcuqların gəlişindən sonra”. “Birlik” jurnalı,Bakı,2012.N7.s.24-26
56. Qobustan (Ön söz).(ingilis və rus dillərində). İstanbul, 2012
57. Borçalı abidələri (Azərbaycan və ingilis dillərində). Tbilisi, 2013. 127 səh.
58. Этнография народов Кавказа (учебник).Баку, 2013
59. Tarix (abiturientlər üçün vəsait,həmmüəllif).Bakı, 2013
60. “Borçalı azərbaycanlılarının soykökü”. “Borçalı folklor örnəkləri. I kitab”. Bakı, 2013. s.11-16
61. Tarix (abiturientlər üçün vəsait) (həmmüəllif). Bakı, 2014
62. История одного дворянского рода. Баку, 2104
63. Azərbaycan tarixi (təbiət fakültələri üçün dərslik) (həmmüəllif). Bakı, 2014
64. Qazax-Borçalı xalçaları (Azərbaycan,rus və ingilis dillərində). Bakı, 2014
65. Azərbaycan türklərinin antropologiyası. I yazı. “Ağrı” dərgisi. Tehran, 2014. (fars dilində).
66. Azərbaycan türklərinin antropologiyası. II yazı. “Ağrı” dərgisi. Tehran, 2014. (fars dilində).
67. Cənubi Borçalının ermənilər tərəfindən işğalı (“31 mart azərbaycanlıların soyqırım günüdür”. Elmi praktiki konfrans). Bakı, 2014.
68. Dmanisi tarixi mənbələrdə (İçərişəhər qoruq-muzeyinin nəşri). Bakı, 2014
69. Borçalı tunc dövründə . Azərbaycan arxeologiyası jurnalı. Bakı, 2014
70. İraq və Şam türkmanları. Abiturient jurnalı. Bakı, 2015
71. Dumanis tarihi hakkında. Yeni Türkiye dergisi. İstanbul, 2015
72. Ümumdünya tarixi (orta məktəblərin 9-cu sinif şagirdləri üçün dərslik). Bakı, 2015



Bax: Müşfiq Borçalı. "Sazlı-Sözlü Başkeçid". Bakı, I cild, 2015, səh. 262-269.

.