BONDO ARVELADZE: "Bütün ermənilərin katolikosu II Qarenin Tanrıdan və gürcü xalqından mərhəmət və üzr diləməlidir..."

Bu yaxınlarda internetdə gürcülərə nifrət edən «politoloq» Hrant Məlik-Şahnazaryanın «Erməni-gürcü kilsə qarşıdurması yeni mərhələyə daxil oldu» adlı məqaləsi dərc olunub.
Bu məqalədə 2012-ci iin noyabr ayında Gürcüstanda mövcud olan dini məzhəblərin nümayəndələrinin Gürcüstanın yeni hökumətinin üzvləri ilə - ədliyyə naziri Tea Sulukiani ilə, Gürcüstanın inteqrasiya sahəsi üzrə dövlət naziri Paata Zakareişvili ilə, parlamentin insan haqlarının müdafiəsi komitəsinin sədri Eka Beseliya ilə və deputat Zakariya Kutsnaşvili ilə görüşünün hesabatı ətraflı təqdim edilib.

Görüşdə Gürcüstanın erməni yeparxiyasının hüquq departamentinin rəhbəri Levon İsaxanyan nitqlə çıxış edib.
O, hökumətin büdcəsindən Gürcüstanın apostolluq kilsəsinə maliyyələşdirməni müsbət dəyərləndirib və digər dini məzhəblərə də müəyyən məbləğin ayrılmasını tələb edib. O cümlədən erməni klilsələrinin restavrasiyası və erməni mədəni tədbirlərinin keçirilməsi üçün Gürcüstanın erməni yeparxiyası maliyyələşdirilməlidir. Onun dediyinə görə, bu halda digər dini məzhəblərə qarşı diskriminasiyanın kökü kəsilər. Levon İsaxanyan tərəfindən təqdim olunan layihə ilə digər dini məzhəblərin maliyyələşdirilməsi proporsional qaydada baş verməlidir.
«Məsələn, əgər erməni zəvvarı vergi ödəyənlərin 5 faizini təşkil edirsə, onda ona büdcədən Gürcüstan apostolluq kilsəsi ayrlıan məbləğin 5 faizini ayırlmalıdr. Onun bu təşəbbüsünə Gürcüstan Patriarxlığı Xarici İşlər Departamentinin rəhbəri Zuqdidi və Tsaişi mitropoliti keşiş Gerasime əks-səda verib.
O öz çıxışında xüsusilə qeyd edir ki, dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait təhsil işinə sərf olunur.
Bu vəsaitlə İlahiyyat akadeiması, seminariya və gimnaziya maliyyələşdirilir. Odur ki, sözügedən vəsait kilsələrin restavrasiyası işləri və mədəni tədbirlər üçün nəzərdə tutulmayıb. Sözsüz ki, Gürcüstan apostolluq kilsəsinin digər dini məzhəbləri maliyyələşdirmə imkanın olması yaxşı hal olar.
Lakin gördüyümüz kimi, onun büdcəsi buna imkan vermir.
Belə ki, maraqlıdır, Fransa Milli Katolik Kilsəsinin büdcəsindən orada mövcud olan erməni kilsəsi və erməni mədəni tədbirləri maliyyələşdirilirmi və yaxud da Eçmiadzinin büdcəsindən Ermənistanda, o cümlədən Aparan bölgəsində mövcud kürd ibadətgahının restavrasiyası və kürd mədəni tədbirlərinin təşkili üçün nə qədər vəsait ayrılıb... İsaxanyana məsləhət görürəm ki, «diskriminasiya» sözünün işlədilməsinə ehtiyatla yanaşsın. Yoxsa, bumeranq kimi özünə geri qayıda bilər. İndi keşimş Gerasimenin ikinci bəyanatı barəsində üzdəniraq politoloq Məlik-Şahnazaryanın etdiyi şərhlə tanış olaq.
Gürcü baş keşişi deyir - Gürcüstan patriarxlığının başqa ölkələrdə kilsələri vardır, o cümlədən Ermənistanda. Ermənistanda mövcud gürcü kilsəsinin Gürcüstanda erməni kilsəsinin malik olduğu hüquqi statusu olmalıdır. Bu bəyanat üzdəniraq politoloqu qıcıqlandırıb və acışaraq yazır:- «Faktdır ki, praktiki olaraq Erməistanda gürcü əhalisi yoxdur, Ermənistanda heç bir zaman gürcü kilsələri də olmayıb. Gürcüstan apstolluq pravoslav kilsəsinin nümayənldəsini, görünür, Sovet İttifaqınının dağılmasından sonra erməni-gürcü kilsə əlaqələrinin kəskinləşməsi heç də narahat etmir. Gürcü tərəfi erməni kilsələrinin və mədəni abidələrinin gürcüləşdirilməsi üçün hər şeyi edirdi və edir. Bu, çox şeydən xəbər verir.
Gürcüstan kilsəsinin ekspansionist fəaliyyəti elə uzağa getdi ki, təxribatlı qərar qəbul etdilər və Ermənistan ərazisində gürcü yeparxiyasını açdılar. İndi isə Lore və Taşirin erməni kalkedonist kilslərəinə iddialar irəli sürürülər. Gürcü dini şəxsləri gözəl bilirlər- Bu kilsələr həmişə erməni kilsələri olub. Ermənistan ərazisində gürcü yeparxiyasının yaradılmasının yeganə məqsədi qarşı qoyulan iddiadır: Eçmiadzin bu və ya digər kilsənin mənsubiyyətini irəli sürən zaman təhvil məsələsi gürcü tərəfi üçün alverə səbəb olsun». Üzdəniraq politoloqun Gürcüstanın tarixindən başı çıxmaması, üzürlüdür, lakin döğma tarixini də bilməsində də əsəbidir ki, bu da artıq çox pisdir. Qurucu David, Çariça Tamar, Parlaq Georginin vaxtında gürcü əhalisi Ermənistanda kifayət qədər çoxsaylı idi. Ermənilərin paytaxtlarından biri Anisdə gürcü pravoslav kilsəsinin xarabalıqdarı qorunub saxlanılıb. Burada eləcə də gürcü pravoslav baş keşiş Etifanenin gürcü dilində geniş yazısı tapılıb. Bu yazıda Anis pravoslav zəvvarının kilsə vergisindən və sairdən söhbət gedir. Əgər gürcü kalkedonik əhalisi Anisdə yox idisə, hansı kilsə vergisindən danışmaq olarqı? Lore-Taşirə gəldikdə, bu, gürcü torpağı idi və burada da XII-XIII əsrlərin gürcü kilsələri: Axtala, Kobar, Hnevank, Ospikar və sair qorunub saxlanılıb. Bu torpağın gürcülülüyünü burada mövcud olan qəbir daşlarının gürcü epitafiyaları təstiq edir. Bu tərəfdə indi də erməniləşmiş gürcü soyadı nümayəndələri - Dzelaşvililər, Dzeladzelər və sair vardır. Belə ki, Ermənistanda gürcü kilsələri vardır və bu tarixi fakt ilə barışmaq lazımdır. Elə buradaca deyəcəyəm-Lore-Taşirin sözügedən gürcü kilsələri Gürcüstan patriarxlığının yurisdiksiyasına daxil edilərsə, bu zaman onlarda gürcü ibadət-dua mərasimi bərpa olunar və gürcü rahib-monaxlarının fəaliyyəti şiddətlənər. Erməni «politoloq» 2011-ci ilin iyulunda bütün ermənilərin katolikosu II Qareqinin Gürcüstana səfərini şərh edir: «Mürəkkəb durumdur, erməni-gürcü kilsələrinin barışmasının baş verməsi üçün yolların axtarılıb tapılması çətindir. Uzun çəkən intizardan sonra bu səfərə daha da böyük əhəmiyyət verilir. Ona görə ki, II Qareqin ermənilərin başqa məsələləri ilə yanaşı subyektiv və obyektiv səbəblər ilə şərtlənən ciddi dini problemlərinin olduğu Samsxe-Cavaxetini-Zalqanı dolaşıb. Bu səfər onunla da əhəmiyyətli idi ki, bütün ermənilərin katolikosu I Mkrtıçdan(Ğrimyan) sonra Cavaxetinin ermənilərinə ilk dəfə olaraq bütün ermənilərin mənəvi atası II Qareqinə hörmət etmək imkanı verildi. Bu səfərə böyük ümid bəslənilirdi və bu da aydındır».
Qısa məlumat - Gürcü yazıçısı və jurnalisti , «Cecili» jurnalının redaktoru Andriya Ğuladze I Mkrtıça (erməni xalqı məhəbbətlə onu hayrik - ata adlandırırıdı) kitab həsr edib - «Qriqoryanların patriarx katolikosu I Mkrtıç» (1903) Orada erməni katolikosunun həyatı və fəaliyyəti böyük sevgi və hörmətlə əks olunub. Üzdəniraq politoloq Məlik –Şahnazaryandan soruşuruq, özünü narahat edən və hər hansı gürcü patriarxı barəsində kitab yazan hər hansı erməni yazıçısı və jurnalistinin adını çəkə bilərmi. Təkcə 10-cu əsrdə deyil, elə götürək, iyirminci-iyirmi birinci əsrlərdə. Onun fikrincə, II Qareqinin səfəri gürcü jurnalistlərinin və ictimaiyyətin narahatlığına səbəb olub və gürcü tərəfinin mübahisəli kilsələr mövzusunu əsəbi müzakirə mövzusuna çeviriblər: «Səciyyəvi haldır ki, məhşur gürcü «ermənişünası» Bondo Arveladze ədəbsiz bəyanat verib. O öz «baxışlarında» o dərəcəyə çataraq deyib ki, «II Qareqinin Gürcüstanda etməli olduğu yeganə şey odur ki, Baqramyan erməni batalyonu tərəfindən Abaxiyada törədilən cinayətə görə gürcü xalqından üzr diləməlidir».
Hrant Məllik-Şahnazaryan «Asaval-dasaval» qəzetinə verdiyi müsahibəsində mənim deyimimi ənənəvi olaraq tərsinə verir və oxucunu çaş-baş salır. Müsahibəmdə demişəm - II Qareqin Qaqramyan erməni batalyünü tərəfindən Abxaziyada dinc gürcü əhalisinin işgəncə-qırğınına, soyqırımına görə əvvəlcə üzr istəməli, sonra isə mübahisəli kilsələr məsələsinin müzakirəsi mümkündür, - demişəm. Belə düşününük ki, normal tələbdir, burada inciməyə bir şey yoxdur.
Hrant Məlik-Şahnazaryanın məqaləsindən sonra təstiqlənməyən, böhtanlı məlumat gəlir - «Qırmızı xaçın vasitəsi ilə Suxumini ələ keçiriəndən sonra zviadçılar erməniləri məhv edirdilər və onların ev-eşiklərini talan edirdilər. Mənliyi olan hər bir şəxs bir qayda olaraq evini, ailəsini və həmqardaşlarını qoruyurdu. Bondo Arveladze kimi mənfur insan bilməldir ki, bütün bunlara baxmayaraq Ermənistan Tbilisidən qaçqın düşən Zviad Qamsazurldiyanı qəbul etdi və ona sığınacaq verdi, istədiyi yerə getməsinə imkanlar yaratdı.
Uzdəniaraq «qardaş» Azərbaycan Respublikası Zviad Qamsaxurdiyanı nəinki öz ərazisinə buraxdı, eləcə də onunla danışıqların aparılmasına da rədd cavabı verdi və «na x...ya» göndərdi. Bunu yadınızda saxlayın və dəyərləndirin, cənablar...»

Erməni nəşrlərində və mətbuatında belə bəyanatlarla tez-tez rastlaşırıq. Onların müəlliflərnə bir-iki dəfə qısa cavab vermişəm. İndi istəyirəm ki, bu xeyirxahlığın bitib-tükənməyən çağırışların və minnət qoymağın üzərində dayanmaq istəyirəm. Halbuki, xeyirxahlıq da var. xeyirhahlıq da...
Zviad Qamsaxurdiyanın həyat yoldaşı xanım Manana Arçvadze öz müsahibələrində Ermənistanda, o cümlədən, İcevanda iki həftəlik əzab-işgəncə və dözülməz güzəran barəsində dəfələrlə danışıb. Prezidentin ailəsi iki azyaşlı uşağı ilə və ətrafında olanlarla birlikdə tamamilə təcrid olunmuşdu. Onlara kifayət qədər yeməklər vermirdilər, nəyisə alırdılar, keyfiyyətsiz olub. İşıq kəsilmişdi, isittmə yox idi. Dözülməz şəraitlərə görə, prezident aclıq elan etməyə məcbur olub. Bundan sonra Ermənistanın o dövrkü prezimdenti Ter-Petrosyanın həyat yoldaşı ora gedib, şəraitləri çox da dəyişməyib.
Müəyyən qüvvələrin prinsipial tələbi ilə Ter-Petrosyan qaçqınlar üçün «Zvartnots» aeroportunun yolunu açıb. Əzab-əziyyətldən sonra və burada Suxumidən gələn Bediyanın idarə etdiyi təyyarəni gözlədikləri aerodroma gəliblər. «Xeyirxah» ev sahibi qaçqınlara təyyarəyə xüsusi olaraq çıxmaq üçün pilləkanı verməyiblər. Xoşbəxtlikdən gödək yanğınsöndürən pilləkanı tapıblar, təyyarənin qapısına çatmadığından ətrafında olanların köməyi ilə zorla təyyarəyə miniblər. Ev sahibəri «qonaqpərvərlik» göstəriblər və uçuş çığırının qabağını kəsiblər.Bediya ölumcül riskə getməyə məcbur oub və təyyarəni yürüş olmadan yerindən üzə bilib... Zviad Qamsaxurdiyanı prezidentə layiq hörmətlə Çeçenistan prezidenti müsəlman Cövhər Dudayev qəbul edib. Belə ki, erməni müəlliflərinin özlərini sevdirmək üçün heç də çox şeyləri yoxdur. Xristan mənəviyyatına görə, göstərilən xeyirxahlığı başa qağmırlar... Gürcüstanın baş prokurorluğu arxivində qalın 150 cild qorunub saxlanılıb. Bu cildlərdə şimali qafqazlı, rus, və kazak «silahlı dəstələri» tərəfindən Abxaziyada törədilən cinayətlərin dəhşətli faktları təsvir olunub. Elə burada Baqramyan erməni batalyonunun silahlı quldur dəstələri tərəfindən, gürcü əhalisini, ələlxüsus onların ev-eşiklərini talan etdikləri və yandırdıqları, həm də «Abxaziya bizimdir, gürcülər buraya heç bir zaman qayıtmayacaq»,- deyə çığırmaları nəql olunur.
Bu arxiv materiallarının öyrənilməsi əsasında rəhmətlik professor Teymuraz Mibçua ilə birlikdə «Abxaziyada Baqramyan eməni batalyonu və gürcülərin soyqırımı» adlı (2009-ci il) gürcü-ingilis-ru s dillərində kitab nəşr etdirdik. Bu kitabın girişində ermənilərin müəyyən hissəsi gürcülər ilə çiyin-çiyinə necə rəşadətlə müdarizə apardıqları qeyd olunub. Onlardan bəziləri qəhrəmancasına həlak olub.
Onların adları Qəhrəmanlar meydanı yaxınlığında ucaldılan memorialda həkk olunub. Gürcüstan onların xatirəsini, şübhəsiz, daim yadda saxlayacaq. Lakin Baqramyan erməni batalyonu tərəfindən gürcü xalqı qarşısında törədilən cinayət gürcü və erməni xalqlarının mehriban qonşuluq tarixində qara ləkə olaraq qalacaq.
Müsahibələrimdə dəfələrlə demişəm və indi də təkrar edirəm: Abxaziyada bu Qabilin uşaqlarının törətdikləri cinayətə görə bütün ermənilərin katolikosu II Qarenin Tanrıdan və gürcü xalqından mərhəmət və üzr diləməlidir. Əgər ki, demək nə lazım, gürcü və erməni xalqlarının çoxəsrlik qardaşlığının qiyməti varsa. Öz aramızdır, Roma papası II İohane-Pavel 2000-ci ildə inkvizisayia tərəfindən törədilən cinayəttə görə üzr və mərhəmət diləyib.

«Asaval-dasaval» qəzeti, 2012-ci il, 24-30 dekabr, №52(950)
ZiM.Az üçün gürcü dilindən tərcümə edən:
Mirzə Məmmədoğlu

.