Professor MƏDƏD ÇOBANOV: "Dahi şairin bə­dii por­­­­­­­­­tireti"

NƏSİMİNİN ANADAN OLMASININ
650 İLLİYİ QARŞISINDA

REDAKSİYAMIZIN ARXİVİNDƏN:

«NƏSİMİ»

Özünəməxsus səsi və nəfəsi olan gənc şair Qabilin (Qa­bil Allahverdi oğlu İmamverdiyev) bu yaxınlarda çapdan çıx­mış poeması belə adlanır. «Nəsimi» poeması dahi şairin bə­dii por­­­­­­­­­tiretini yaratmaq baxımından təqdirəlayiqdir. Müəl­lif bu poemanın birinci hissəsini 1964-1967-ci illərdə yaz­mış­dır. Klassik irsimizin mütərəqqi ənənə­lə­rindən səmərəli su­rət­də qidalanan şair dahi söz sənətkarı Nəsiminin bədii obra­zını ya­ratmaq üçün, şübhəsiz ki, uzun müddət axtarışlar apar­mış, müəyyən çətinliklərlə qarşılaş­mışdır. Dahi sənətkar haqqında söz demək, onun bədii ob-razını poetik bir dillə təs­vir etmək çox çətin olduğu qədər də şərəflidir. Belə bir şərəfli işi üzə­rinə götürən şair yer­lərinə, vəziyyətlərinə, ha­disələrin cərə­ya­­nına görə heca və əruz vəzninin zəngin im­kanlarından bacarıqla istifadə et­miş və «Nəsimi» poe­masında öz məq­sədinə nail olmuşdur.

Müəllif poemada Nəsiminin yaşadığı mühiti, keçirdiyi rü­hi iztirabları, onun daxili aləmindəki ziddiyyətləri, əzab­ları, di­nin mütərəqqi fikirli adamlara qarşı apardığı müba­rizəni, ictimai haqsızlığı və bərabərsizliyi, xəyanət və riya­kar­lığı inan­dırıcı bədii boyalarla vermişdir. O, müdrik şair-alim, mərd və mübariz, öz əqidəsi uğrunda ölümə getməyə hazır olan Nəsimi obrazını yaratmışdır.

Belə deyirlər ki, qohumluq itər
Nəsimi yeddi arxa dönərsə əgər.

-beyti ilə başlanan bu poemanın «heyrət» hissəsində qo­hum­luq münasibətləri get-gedə unudulsa da,

«yazdım yana-yana ana dilimdə,
üz tutdum cahana ana dilimdə»,

- deyən Nə­siminin böyüklüyünü, zülmətə, cəhalətə, dini təriqətlərə qarşı mübarizə aparmasını və əsrlər keçsə də onun tarixlə bərabər yaşamasını, hamıya doğma və yaxın olmasını bədii bir dillə təsvir edərək şair yazır:

İşıqla zülmətin yarıb səddini,
Tapdım tarix yaşlı İmadəddini.

Nəsimi Azərbaycan şer dilinin ilk görkəmli ustadıdır. O, Azər­baycan klassik şerinin zəngin bədii ifadə xəzinə­sin­dən öy­­rənməklə bərabər, şifahi xalq ədəbiyyyatımızdan da mə­ha­rətlə istifadə etmiş və dövrünün ən məşhur sənətkarı ol­muş­dur. Bu fikir əsərin maraqla oxunan «Qiymət» epizo­dun­da öz bədii əksini tapmışdır.
Poemanın maraqlı sahələrindən biri də öz vətənpərvərliyi və qəhrəmanlığı ilə şöhrət tapan sərkərdələr sərkərdəsi İsla­məddin, Azərbaycan pəhləvanı İkraməddin və poeziyamızın nadir ustadı Nəsimi arasındakı dostluğun tərənnümüdür:

İslaməddin, İkraməddin, İmadəddin,
Qonşuluğun, yoldaşlığın aşıb səddin...
Bu birliyin qabağında dağ dayanmaz,
Sıx budaqlar hər küləkdən yırğalanmaz.

«Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam», -deyən Nəsimi İslaməddin və İkraməddinlə birlikdə mədrə­sə­ni bitirir, artıq onlar özlərini asudə sayırlar. Lakin ya­şadıqları mühitdə azadlıq və bərabərlik görmür, bundan daha da peş­man olur, qüssələnir, dərdləri artır və bir cahana sığ­maz olur, çünki onun əqidə və ideyasına əhə­miyyət verilmir. Bütün bun­lar poemada ən incə bədii ifadələrlə öz əksini tapmışdır:

İnsan camaliylə müzəyyən cahan,
İnsan kəmaliylə müəyyən cahan-
Lap mənim qəlbimə sığır, işə bax,
Özüm bu cahana sığmıram ancaq.

Məlumdur ki, XIV-XV əsrlərdə tərəqqipərvər şairlər şid­dətli surətdə təqib olunurdu. Nəsimi də bu təqib və edam­lar­dan özünü qorumaq üçün vətəni Şamaxıdan çox-çox uzaq­larda yaşamalı olur. Vətənpərvər şair Şamaxıdan köçər­kən doğma vətəninin təbiətinə, el-obasına, şır-şır bulaqlarına, üzüm­lü və meyvəli bağlarına həsrətlə baxır və dərin bir hicranla ayrılır:

Dolanıram pəhrizlərin başına ki,
Əyilirəm bulaqların daşına ki,
Şirinliyi ürəyimə dolsun mənim,
Sərinliyi yadigarım olsun mənim...
Ağuşundan ayrılıram ana Şirvanın,
Bəlkə bir də qayıtmadım doğma torpağa.

Poemanı oxuduqca Nəsiminin sənətkarlığı və böyük­lüyü, ana dilimizdə klassik poeziya nümunələri yaratması göz önün­də daha da canlanır. Bu əsər Qabilin ustad şair Nəsimi poeziyasına məhəbbətinin gözəl ifadə­sidir.
Oxu­cularımızın şəx­si kitabxanasını bəzəyəcək bu poemanın ikinci hissəsini də səbirsizliklə gözləyir və müəllifə uğurlu yollar arzu­la­yırıq.

QEYD:
Xatırladırıq ki, bu məqalə müəllifin, yəni professor Mədəd Çobanovun
hələ Azərbaycan SSR EA Dilçilik İnstitutunun dissertantı olduğu zaman yazılmış
və Gürcüstanın Bolnisi rayonunda nəşr olunan «Qələbə bayrağı» qəzetinin
27.XI.1972-ci il tarixli №78 (3456) sayında dərc olunmuşdur.

ZiM.Az


.