TRABZONDA "TARİX-DİL-ƏDƏBİYYAT" SİMPOZİUMU

REDAKSİYAMIZIN ARXİVİNDƏN:

ALİM SƏFƏRDƏN QAYIDIB!

2001-ci il may ayının 3-5-də Türkiyənin Trabzon şəhərində "Tarix-Dil-Ədəbiyyat problemləri"nə həsr olunmuş Trabzon və ölkələrarası Beynəlxalq Elmi Simpozium keçirilmişdir. Bu mötəbər Simpoziumda Azərbaycan Respublikasını iki nəfər alim təmsil etmişdir. Onlardan biri Bakı Ali Hərbi Dənizçilik Məktəbinin "Dillər" kafedrasının müdiri, professor Mədəd Çobanov olmuşdur. Oxucularımız üçün maraqlı olacağını nəzərə alaraq, aşağıda prof. M.Çobanovun elmi Simpoziumdan qeydlərini dərc edirik.

* * *

"Türk ocaqları" yarandığı ilk günlərdən Türk dünyasının görkəmli oğlu, tanınmış dövlət xadimi Atatürkün bir məşhur kəlamını özünə deviz kimi qəbul etmiş və həmin devizə daim sadiq olmuşdur. Atatürk demişdir: "Tarix yazmaq, tarix yaratmaq qədər mühümdür. Yazan, yaradana sadiq qalmazsa, dəyişməyən həqiqət, insanlığı çaşdıracaq bir mahiyyət alır""...

"Türk ocaqları"-1912-ci ildə yaradılmış bu cəmiyyətin əsas məramı və amalı Türk dünyasının tarixini, dilini, ədəbiyyatını, incəsənətini, adət-ən'ənələrini,, inanclarını və s. qədim köklər üzərində öyrənmək və araşdırmaqdan ibarətdir. Türk ocaqları yarandığı dövrdən bəri bir sim üstündə köklənmiş tarix, ədəbiyyat və mədəniyyət problemlərinə həsr olunmuş Elmi Simpoziumlar keçirir, kitablar, monoqrafiyalar, "Türklük bilimləri araşdırmaları" adlı əsərlər çap etdirir. Bütün bunlar, şübhəsiz ki, mənşəyi, kökü, tarixi, dili, ədəbiyyatı, inancları, adət-ənənələri bir olan türk xalqlarınını yenidən birliyə doğru ğəlməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir... Elə "Türk ocaqları" Trabzon şö'bəsinin 3-5 may 2001-ci ildə təşkil etdiyi "Tarix-Dil-Ədəbiyyat problemləri"nə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi Simpoziumu da bu məramlara və amallara xidmət edirdi. Üç gün davam edən bu mötəbər Elmi Simpoziumda Türk dünyasının bir neçə ölkəsindən gəlmiş 140-a yaxın tanınmış alim iştirak edirdi.
Bu mötəbər Simpoziumda Azərbaycan Respublikasını iki nəfər alim təmsil edirdi. Onlardan biri bu sətirlərin müəllifi, digəri isə Naxçıvan Dövlət Universitetinin əməkdaşı, filologiya elmləri namizədi Qalibə Güntəkin idi.
Simpozium may ayının 3-də saat 10 radələrində 1847-ci ildən bəri fəaliyyət göstərən "Trabzon Ticarət və Sənaye Odası"nın binasında Mahmud Koloğlu salonunda öz işinə başlamış və sonra iki salonda öz işini davam etdirmişdir. Simpoziumun Atatürkün və türk şəhərinin şəhidlərinin xatirələrini yad edən bir dəqiqəlik sükutdan və "İstiqlal marşı" oxunduqdan sonra öz işinə başlamışdır... Sonra Simpoziumun təşkilat komitəsinin başçısı, professor, doktor Mithat Kərim Arslan giriş sözü söyləmişdir. Simpoziumun adına gəlmiş təbriklər və arzular oxunmuşdur... Bundan sonra Simpoziumun ilk açılış Plenar iclası öz işini davam etdirmişdir. Simpoziumun plenar iclasında professor M.Qafalı, professor N.Göyünc, professor M.N.Çobanov, professor Əli Birinci və başqaları çıxış etmişlər. Mən Simpoziumun geniş iclasında qısa nitq söylədim. Simpoziumun təşkilatçısı olan "Türk ocaqları" Trabzon şöbəsinin rəhbərliyinə əməkdaşlıq etdiyim məktəbin rəhbərliyi və şəxsən öz adımdan təşəkkürümü bildirdim və Simpoziuma öz işində yeni-yeni uğurlar arzuladım. Sonra isə, doğma Azərbaycandan apardığım kiçik hədiyyələri, o cümlədən dünya poeziyasının korifeyi Nizami Gəncəvinin "Xalı-portreti"ni, Simpoziuma ithaf etdiiym "Altay dilləri ailəsində Azərbaycan-türk dilinin mövqeyi" (Bakı, 2001) adlı kitabımı və bir neçə digər kitablarımı Simpoziumun başqanlığına təqdim etdim. Sonra isə qısa, müddətli elmi-tarixi mə'lumat verib, tarixdə olmayan, uydurma "Böyük Gürcüstan" xəritəsini də Simpoziumun başqanlarına təqdim etdim. Sonra isə, həmin xəritə çoxaldılıb Simpoziumun iştirakçılarına paylandı. Mənim bu qısa çıxışım çox maraqla qarşılandı... Mən may ayının 4-də "Dil və Ədəbiyyat" bölməsinə sədrlik etdim. Simpoziumun rəhbərliy mənim Simpoziumdakı elmi mə'ruzəmi yüksək qiymətləndirdi, həmçinin ayrı-ayrı mə'ruzələr ətrafındakı fəal çıxışımı nəzərə alaraq, "Türk ocaqları" cəmiyyətinin simvolu ilə təltif etdilər. Simpoziumun başqanlığı mənim "Altay dilləri ailəsində Azərbaycan-türk dilinin mövqeyi" adlı kitabımın ümumən türk dünyası üçün əhəmiyyətli olduğunu nəzərə alaraq, onun yaxın günlərdə türkcə yenidən nəşr olunmasının və Türk dünyasına yayımlanmasının vacibliyini qeyd etdi.

Üç gün davam edən Simpoziumda elmin müasir tələblərinə yüksək səviyyədə cavab verən bir sıra maraqlı mə'ruzələr dinlənilib müzakirə edildi. O cümlədən, prof.M.Qafarlı "Trabzonun tarixinin öyrənilməsinə bir baxış", prof.N.Göyünç "Mahmud Koloğlu" və "Milli Mücadilə tarixi" adlı əsərinin dəyəri", doktor Y.Kalafat "Trabzon və yörəsi örnəklərilə Türk xalq inanclarında zaman", prof. doktor Əli Birinci "Osman Turanın həyatı və əsərləri", prof. M.Çobanov "Altay dilləri ailəsində Azərbaycan-türk dilinin mövqeyi", dos. E.Şimşək "Trabzonda yayılan "Dağlar anası" adlı əfsanənin əski türk diini ilə ilgisi", elmlər namizədi Qalibə Ğültəkin "Trabzonda qədim türk tayfa adlarından alınmış yer adları”, Dosent Doğan Qaya yörəsi türkləri", B.Kökdağ "Trabzon yer adlarında əski türk laylarının izləri" və başqalarının maraqlı Elmi mə'ruzələrinin adını qeyd etmək olar.
Burada "Tarix-Dil-Ədəbiyyat problemləri"nə həsr olunmuş Trabzon və ölkələr arası Simpoziumun yüksək səviyyədə təşkil olunmasını da qeyd etmək yerinə düşərdi. Simpoziumun fəaliyyətini tənzimləyən zəngin proqram tərtib olunmuş, Simpoziumun hər bir iştiirakçısı üçün fərdi "Döş nişanı", qeydlər üçün xüsusi dəftər, hədiyyələr və s. hazırlanmışdır. Simpoziuumun yüksək səviyyədə keçirilməsində "Türk ocaqları" Trabzon şö'bəsinə Ağcaabat Bələdiyyə başqanı Şefik Türkmen, "Trabzon Ticarət və Sənaye Odası"nın başqanı Şadan Ərən yaxından mə'nəvi və maddi yardım göstərmişdir. Bir sözlə, Elmi Simpoziumun təşkili və keçirilməsi şəhər başqanlarının diqqət mərəzindən kənarda qalmamışdır...

Biz, hələ də, Trabzonun qaynar həyatı, təbii mövqeyi və gözəlliyi, saf və təmiz havası, Qara dənizin sakit ləpədöyənini.. və "Tarix-Dil-Ədəbiyyat" Elmi Simpoziumunun xoş və unudulmaz təəssüratları ilə yaşayırıq...

MƏDƏD ÇOBANOV,
Bakı Ali Hərbi Dənizçilik Məktəbinin "Dillər" kafedrasının müdiri, professor.
"Şərqin səsi" və "Elm və Təhsil" qəzeti,
N:9 (49) may 2001.

ZiM.Az

.