MƏHƏMMƏD ƏMİN RƏSULZADƏ HAQQINDA DƏYƏRLİ TƏDQİQAT

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə və Sosiologiya institutunun “Azərbaycan fəlsəfə tarixi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,tanınmış filosof alim Faiq Ələkbərli ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda tanınmış tədqiqatçılarından biridir.
On beş il öncə “XX əsrdə Azərbaycanın ictimai-siyasi və fəlsəfi fikir tarixində Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yeri və rolu” mövzusunda dissertasiya işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edən Faiq Ələkbərli “Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü”(2007), “Milli ideologiya problemlərinə tarixi-fəlsəfi baxış” I hissə (2011), “Turan sivilizasiyasına giriş: Turan məfkurəsi və tanrıçılıq” (2017), “Azərbaycan-Türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi” (I hissə) (2018) kitabları, həmçinin ölkəmizdə və xaricdə dərc edilmiş yüzlərlə elmi və publisistik məqalələri xalqımızın elmi-fəlsəfi irsini daha da zənginləşdirmişdir.

AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, Bütöv Azərbaycan Ocaqlarının (BAO) Türk Dünyası ilə əlaqələr üzrə müavini, fəlsəfə doktoru, dosent Faiq Ələkbərlinin “Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi görüşləri: milli həmrəylik və azərbaycançılı” adlı monoqrafiyası “Elm və təhsil” nəşriyyatında işıq üzü görüb. Monoqrafiya Azərbaycan və Türk dünyasının böyük oğlu, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu, politoloq, sosioloq, filosof-mütəfəkkir ədəbiyyatşünas Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi görüşlərinə, milli həmrəylik (solidarizm) və azərbaycançılıq təlimlərinə həsr olunub. Öncə, monoqrafiyada M.Ə.Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi görüşləri kontekstində sosial-demokratiya, milli demokratiya, liberalizm, islamçılıq, müsavatçılıq cərəyanları hərtərəfli şərh edilib. Əsərdə M.Ə.Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi görüşləri ilə birbaşa bağlı olan milli həmrəylik (təsanüdçülük-solidarizm) təlimi dünyəvilik və türk fəlsəfəsi kontekstində araşdırılmış, bu cərəyanla bağlı sosial-fəlsəfi fikirləri şərh olunmuşdur.
Monoqrafiyada M.Ə.Rəsulzadə azərbaycançılıq təliminin banisi kimi “Azərbaycan” milli ideyasının sosial-fəlsəfi və ideoloji yönləri də əsaslı şəkildə tədqiq edilmişdir. Eyni zamanda, tədqiqatda M.Ə.Rəsulzadənin qafqazçılıq, türkçülük, ya da yeni turançılıq və Türk federasiyası məsələlərinə dair baxışları da geniş şəkildə öz əksini tapmışdır.
Hər şeydən öncə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucusudur, tariximizdə öz izi var. Rəsulzadə Xalq Cümhuriyyətinin əsasını qoymaqla müstəqil dövlət ideyasının formalaşmasına nail oldu. Rəsulzadə və onun silahdaşları milliyyətindən, irqindən və dinindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşları cümhuriyyət adı altında birləşdirdi.Əsərdə F. Ələkbərov Rəsulzadənin Cümhuriyyətinin, həmçinin bütöv Azərbaycan məfkurəsinə də xidmət etdiyini qeyd edib. Bununla bərabər, tarixçi Rəsulzadə və onun silahdaşlarının rəhbərlik etdiyi dövlətin idarəçiliyində demokratik prinsiplərin əsas rol oynadığını bildirir.
Tədqiqatçıya görə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində bütün vətəndaşlar eyni hüquqlara və azadlıqlar malik idilər. Bu dövlətdə heç bir milli, irqi və dini ayrı-seçkilik olmayıb. Milli demokratiya uğrunda mübarizə onların əsas təməl prinsiplərdən biri olub”.
F.Ələkbərov Rəsulzadənin siyasi nəzəriyyəsində “Türkçülük, İslamçılıq və Müasirlik” üçlüyünün də önəmli yer tutduğunu vurğulayıb.
Bir sıra türk ədibləri və maarifçiləri ilə yanaşı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə də siyasi fəaliyyətində “Türkçülük, İslamçılıq və Müasirlik” üçlüyünü dəstəkləyib. Üç rəngli bayrağımız məhz bu üçlük ideyası əsasında formalaşaraq, 1918-ci ilin noyabrın 9-da Xalq Cümhuriyyətin bayrağı elan edildi. İndiyədək üçrəngli bayraq xalqımızın qürur və şərəf mənbəyidir.
Əsərdə Faiq Ələkbərov Məhəmməd Rəsulzadənin təkcə Azərbaycan yox, həmçinin türk və islam dünyası üçün də önəmli tarixi şəxsiyyət olduğunu faktlarla səciyyələndirir.
Rəsulzadə Azərbaycan Xalq Cümhuriyytənin əsasını qoymaqla türk və islam dünyasında siyasi inqilab edərək öz adını tarixə yazmışdır.
Xatırladaq ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1884-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. O, gənc yaşlarda ikən aktiv siyasətlə məşğul olub və müstəmləkəçilik və sosial ədalətsizliyə qarşı kəskin mübarizə aparıb. Rəsulzadə, həmçinin İran və Türkiyədə də azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizə aparıb.
Əziz dostum, zəhmətkeş tədqiqatçı, layiqli vətən oğlu, istedadlı alim Faiq Türkoğluya həyat və sənət uğurları arzu edirəm.
Yeni əsərin də həmişəki kimi əliyül-əladır. Mübarək olsun!

Vüqar Əhməd
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun
Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin müdiri,
filologiya elmləri doktoru, professor,
“Turan”ın Xalq Şairi

ZiM.Az

.