Leyla Quliyeva: "Öyrənənin Qiymətləndirilməsi"

Leyla Quliyeva
Bakı Slavyan Universitetinin
Xarici dillər kafedrasının müəlimi,
müdir müavini,
ingilis dili mütəxəsisi,
DIM eksperti, İT doktorantı

Leyla Gəncivan qızı Quliyeva - əmək fəaliyyətinə
2008-ci il­də Bakı Slavyan Universitetində (BSU-da) başlayıb.
Müxtəlif illərdə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Təhsil Problemləri İnstitutunun elmi işçisi, baş elmi işçisi, doktorantı (Ümumi pedaqogika, pedaqogikanin və təhsilin tarixi) olub.
2013-cü ildən isə Bakı Slavyan Univeristetinde Xarici dillər ka­fedrasının müdir müavini və müəllimi kimi fəaliyyətinə gös­tə­rir. Tələbələrin sevimlisidir.
L.Quliyeva Yeni Azərbaycan Partiyasının, Bakı Slavyan Uni­versitetinin Beynəlxalq münasibətər regionşünaslıq və jur­nalistika fakültəsinin Elmi Şurasının, Azərbaycan Respublikası İngilis dili Müəllimlər Birliyinin üzvüdür.
Bakı 1-ci Olimpiya oyunları zamanı “BEGOC”-da fəaliyyət göstərib.
İnteraktiv texnologiyalarla tədris üzrə beynəlxalq sertfikatın sahibi olan L.Quliyeva Azərbaycan Respublikası Təhsil Na­zir­liyinin təşkil etdiyi “Ümumi təhsildə kurikulum islahatı və onun idarə olunması”, “Məktəb və uşağın Dostu”, “Mü­kəmməl Pedaqoq”, “Öyrədənlərin öyrədəni” və s. layihələrin iş­tirakçısı, Ümumtəhsil məktəblərinin kurikulumları üzrə kor­dinatoru və kordinator qrupunun əlaqələndiricisi olub.
Fəaliyyəti Azərbaycanla məhdudlaşmayıb, Bakıda və Res­pub­likamızın müxtəlif bölgələrində olduğu kimi, Azərbay­candan kənarda da müxtəlif seminar və konfranslarda iştirak edib, rspublikamızı müvəffəqiyyətlə təmsil edib. O cümlədən, Erasmus + PETRA layihəsi üzrə Türkiyənin Gazi Universite­tində Azərbaycan universitetlərinin müəllimləri üçün təşkil olun­muş təhsil layihəsinin iştirakçısı olub.
2019-ci il aprelin 10-da Bakı Slavyan Universitetində “İki­dil­­liyin effektləri” mövzusunda seminar keçirib və həmin se­minar respublika mətbuatında işiqlandırılıb.
Bilinqvizm (iki dillilik), iki dilli ailələrdə uşaqların dil qav­ra­­ma, psixoloji, cəmiyyətə ineqrasiyası, təhsildə şagirdlərin qiy­mətləndirməsi, təhsildə keyfiyətin ölçülməsində qiymətlən­dir­mə­nin rolu, təhsildə qiymətləndirmənin prinsipləri, qiymət­lən­dirmə vasitələrinin testoloji aspekti və s. istiqamətlərdə 25-dən çox elmi məqalənin, 8-dən çox universitet dərs proq­ra­mı­nın, o cümlədən, BSU Pedagoji fakültəsinin Rus dili müəl­lim­ləri ixtisası üzrə, Məktəbəqədər təlim və tərbiyə ixtisasi üzrə, Təhsildə sosial psixoloji xidmət ixtisası üzrə təhsil alan baka­lavrlar üçün ingilis dili tədris proqramlarının müəllifidir.
“Le Carrefour” qəzetində frasnız dilində tərcümələri dərc edilib.
Leyla Quliyeva, eyni zamanda, uzun zamandır uğurlu repe­titor kimi də xidmət göstərir. Həm abituriyentlər, həm vali­deynlər bu müəllimdən olduqca razıdırlar. Leyla müəllimin bir çox şagirdi imta­hanlarda uğurlu nəticə göstərmişdir. Bu isə peşəkar müəllimin uğurlarından biridir.

Biz də Leyla xanıma yeni-yeni uğurlar arzulayır və aşağıda onun bir məqaləsini dəyərli oxucularımıza təqdim edirik.
ZiM.Az




Öyrənənin Qiymətləndirilməsi

Təhsil alanın tədris prosesində ilk və yekun olaraq maraq dairəsi hər zaman qiymətləndirmə prosesidir. Qiymətləndirmə müəllimlər tərəfindən hər zaman çalışılır ki, obyektiv və ədalətli və standartlar əsasında aparılsın auditoriyada digər fikirlərin yaranmasına səbəb yaranmasın. Öyrənmək üçün qiymətləndirmələr – həm də öyrənmənin qiymətləndirmələri kimi təsvir olunur – öyrənmə və tədris prosesi zamanı şagirdin bacarıq və ya dərsi başa düşməsini və qiymətləndirməyə görə, bu, pedaqoqlara davamlı rəy və onlara aşağıdakıları etməyə imkan verir:
- Riskli tələbələri erkən müəyyənləşdirir
-Təlimatı müvafiq olaraq və dərhal tənzimləyir
-Tələbələrin irəliləyişinə nəzarət edilir
Mövcud təlimatın və müdaxilənin şagird nailiyyətlərinə müsbət təsir edib-etmədiyini və ya düzəlişlərin həyata keçirilməsinə ehtiyac olub-olmadığını müəyyən etmək üçün tələbənin akademik performansının mütəmadi olaraq meyarlar arasında qiymətləndirilir. Tədris strategiyası həm öyrənmə üçün qiymətləndirmələrdən, həm də qiymətləndirmələrdən istifadə edə əbəttə bilinməlidir. Həm öyrənmək üçün, həm də öyrənmənin qiymətləndirilməsinin tədris və müdaxilə planlarında yeri vardır. İkisi balanslaşdırıldıqda və düzgün idarə edildikdə, hərtərəfli qiymətləndirmə strategiyası bu detalları inkişaf etdirir. Tələbənin əsas təməl bacarıqları və tədbirləri ilə necə irəliləməsi, tələbənin nailiyyət səviyyəsinin dövlət standartları və ilin sonu hədəfləri ilə müqayisə edildiyi yerlərdə qeyd edirlər ki, tələbələr öyrənmə prosesinə cəlb olunduqca və irəlilədikcə onlar haqqında nə qədər çox məlumat toplaya bilsək, bir o qədər çox təchiz olunmuş müəllimlər həyati fikir və məlumatlara sahib olurlar. Təlimat və müdaxilə planlarını tənzimlənməsi, hər bir şagirdin təhsilində irəliləməyə davam etməsinə kömək edəcəkdir.
Məlumata əsaslanan qiymətləndirmələr tələbələrin uğurunu necə artırır, “Qiymətləndirmənin təhsildə müsbət qüvvə olması və onun düzgün şəkildə həyata keçirmək lazımdır. Bu, təbiiki, sadəcə tələbələri sıralamaq və ya təhsili tənqid etmək üçün istifadə edilə bilməz. Onun əsas məqsədləri təhsili təkmilləşdirmək olmalıdır. Biz “sınamaq üçün öyrətmək” əvəzinə, “öyrətdiklərimizi sınamalıyıq”. Tələbə nailiyyətinin rəqabətli tədbirləri kitabının müəllifləri, Lokvud və Maklin, tələbələri niyə və necə qiymətləndiririk. Öyrənmək üçün qiymətləndirmələrin və öyrənmənin qiymətləndirilməsinin sizə və müəllimlər qrupunuza tədris və öyrənmənin təsirini qiymətləndirməyə necə kömək etdiyini müzakirə edərkən özünüzdən düzgün texnologiya vasitəsilə düzgün qiymətləndirmə və tədbirləri həyata keçirirsinizmi deyə soruşmaq faydalıdır. Bu mühüm sual, həqiqətən də tədris qərarlarımızı gücləndirir və effektiv, etibarlı, asan başa düşülən məlumatlarla tələbə tərəqqisinə təşviq anlamağa kömək edə edir. Məlumata əsaslanan qiymətləndirmə prosesi bütün pedaqoqlara aşağıdakıları etmək səlahiyyətini verməklə tələbəyönümlü olması əsas gtürülür. Xüsusi ehtiyacları olan tələbələri erkən müəyyənləşdirilməsi öyrənmə zamanaı yaranan boşluqları aradan qaldırmaq üçün təlimatı tənzimləmək və müvafiq məqsədlər qoyulması onların müdaxiləsi və göstərişlərinin effektivliyini izlənilməsi, tələbələrin irəliləyişinə nəzarət edir. Müdaxilə reaksiyasını bildirin əsas göstəricilər üzrə performansı proqnozlaşdırmaq üçün tələbələrinin təkmilləşdirilməsi, təlim nəticələrini təmin edən və onlara prosesin qüsursuz qiymətləndirilməsinin əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə etmələrinə kömək edə bilərsiniz.
Təhsil alanların dəqiq qiymətləndirmələrlə yoxlamağa imkan verən, hamısı bir yerdə əsaslı müqayisə və tərəqqinin monitorinqi qiymətləndirmə sistemini kəşf edir. Şagirdin nailiyyətlərini sinif, rayon və ya ümummilli standart və ya standartla müqayisə edərək onun başa düşməsini qiymətləndirin və öyrənmə, tədris prosesi zamanı şagirdin bacarıq,dərsi başa düşməsini əsas gtürülərək qiymətləndirilir.
Fərdiləşdirilmiş öyrənmə beş əsas komponentdən ibarətdir və öyrənmə üçün qiymətləndirmə onun fəlsəfəsinin əsasını təşkil edir.
“Öyrənmək üçün Qiymətləndirmə nədir”, effektiv qiymətləndirmənin təşviqi; öyrənməyi necə planlaşdırmalı; təlim məqsədlərini necə müəyyənləşdirmək; qiymətləndirmə meyarlarını necə çatdırmaq olar; effektiv sessiya təlim planlarını necə yaratmaq; və öyrənmə üçün qiymətləndirməni tətbiq etmək üçün müəssisə daxilində öyrənmə etikasının necə yaradılmasıdır. “Öyrənmənin qiymətləndirilməsi: sorğu-sualdan səmərəli istifadə”, öyrənmənin yoxlanılması metodu kimi sualdan istifadə müzakirə edilir və müvafiq sual-cavabın formalaşdırılması üçün məsləhət və rəhbərlik irəli sürülür.
Sinif fəaliyyətinin bir hissəsi kimi qiymətləndirmə öyrənmə və nəticədə nailiyyəti təşviq etmək üçün tələb olunan əsas prosesdir. Tələbələr öyrənmə prosesi baş verməzdən əvvəl aşağıdakıları bilməli və başa düşməlidirlər:
- Öyrənmənin məqsədi nədir?
-Nə üçün onlar bunu öyrənməlidirlər?
-Onlar məqsədə çatmaq baxımından haradadırlar?
-Onlar məqsədə necə nail ola bilərlər?
Şagirdlər bu prinsipləri bildikdə və başa düşdükdə, öyrənmə keyfiyyəti təbii olaraq bir mənalı yaxşılaşacaqdır. Bu məlumatı öyrənənlərlə bölüşmək öyrənmə məqsədlərinə sahib olmağı və bu məqsədlərə nail olmaq üçün müəllim və şagird arasında ortaq məsuliyyət hissini inkişaf etdirəcəkdır. Tələbələrin inamının və özünə hörmətinin yüksəldilməsi tələbələrin işinə müsbət təsir göstərir və onların motivasiyası yaxşılaşır. Effektiv qiymətləndirməni təşviq etmək üçün müəllimlər aşağıdakıları etməlidirlər:
• öyrənənlərə öyrənmə məqsədlərini izah edilməsi və onların başa düşdüklərini yoxlanılması
• öyrənənlərin əldə etmələri tələb olunan standartları nümayiş etdirilməsi və onlara həmin standarta nə vaxt nail olduqlarını tanımağa kömək edilməsi
• qiymətləndirmə qərarları ilə bağlı effektiv rəy bildirilməsi, öyrənənlər necə təkmilləşəcəklərini bilsinlər
• yüksək gözləntilər nümayiş etdirilməsi və öyrənənlərə keçmiş performanslarını yaxşılaşdıra biləcəklərinə inandıqlarını açıq şəkildə izah edilməsi
• müəllimlər və tələbələrə son performans haqqında düşünmək və tələbələrin tərəqqisini nəzərdən keçirmək üçün müntəzəm imkanlar təmin edilməsi
• şagirdlərin özünü qiymətləndirmə bacarıqlarını inkişaf etdirilməsi, onlar öz işlərinin hansı aspektlərini təkmilləşdirməli olduqlarını dərk edə bilsinlər.
Öyrənmək üçün qiymətləndirmə öyrənənlərə öz fəaliyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün lazımi tədbirləri görmək səlahiyyəti vermək üçün onların tərəqqiləri haqqında məlumat verməkdən ibarətdir. Müəllimlər hər zaman auditoriyada öyrənmə imkanları yaratmalıdırlar ki, burada öyrənənlər öz sürətləri ilə inkişaf edə bilsinlər və zəruri hallarda konsolidasiya fəaliyyətləri həyata keçirsinlər. Son illərdə müəllimlərin bacarıqsız şagirdə dəstək olmaqda mahir olduğu, bəzən daha bacarıqlı şagirdin zərərinə olduğu bildirilirlər. Öyrənmək üçün qiymətləndirmə strategiyaları elə həyata keçirilməlidir ki, məsələn, aralıq qiymətləndirmə qərarı əsasında şagirdlərə təqdim olunan keyfiyyətli rəy, daha bacarıqlı şagirdə yeni nailiyyət səviyyələrinə çatmaqda çətinlik çəkməməyə kömək etsin və bununla da öz məqsədlərinə çatsınlar. Əks əlaqənin fərdiliyi öz təbiətinə görə zəif öyrənənləri dəstəkləmək və daha bacarıqlı öyrənənlərə meydan oxumaq imkanına malikdir.
Tədris və öyrənmə sessiyanızda Öyrənmə üçün Qiymətləndirməni nə dərəcədə təbliğ edirsiniz. Özünüzə aşağıdakı sualları verin və altı ballıq şkala ilə özünüzü qiymətləndirin.
1 = əla 2 = çox yaxşı 3 = yaxşı
4 = qənaətbəxş
5 = yoxsul
6 = çox zəif
Sağ sütunda performansınızı yaxşılaşdırmaq üçün hansı tədbirləri görməli olduğunuzu düşünün.Sinif praktikasında öyrənmək üçün qiymətləndirmədən necə istifadə etmək olar. Bir çox sinif təcrübəsini qiymətləndirmə fəaliyyəti kimi təsvir etmək olar. Müəllimlər tapşırıqlar və fəaliyyətlər təyin edir və şagirdlərə suallar verirlər. Şagirdlər tapşırıqlara, fəaliyyətlərə və suallara cavab verir, müəllimlər isə şagirdlərin cavablarında sübut olunduğu kimi, şagirdlərin bilikləri, anlayışları və bacarıqlarının mənimsənilməsi ilə bağlı mühakimə yürütürlər. Şagirdlərin fəaliyyətinə dair bu mülahizələr hər hansı tədris və təlim sessiyasının gedişində tamamilə təbii şəkildə baş verir və ikitərəfli dialoq, qərarların qəbulu və onların fəaliyyəti ilə bağlı şagirdə keyfiyyətli rəy formasında qiymətləndirmə qərarının çatdırılmasını tələb edir. Bu sinif təcrübələrinin nə dərəcədə uğurla həyata keçirilməsindən asılı olaraq, öyrənəndən öyrənənə qədər öyrənmə müxtəlif dərəcələrdə baş verəcəkdir. Hər mövzunun sonunda müəllimlər özlərinə sual verməlidirlər, şagirdlər iştirak etməmişdən əvvəl bilmədiklərini indi nə bilirlər. Nələri öyrəndilər. Bir qədər kobud olsa da, bu, xüsusi iclasın nə dərəcədə effektiv olduğunu qiymətləndirəcəklər.
Öyrənmə təbiiki, təsadüfən baş vermir, onu diqqətlə planlaşdırmaq lazımdır. Planlaşdırma müəllimin iş yükünün vacib hissəsidir. Müəllimlər hər mövzudan əvvəl həm şagird, həm də müəllim tərəfindən müəyyən edilmiş təlim məqsədlərinə doğru şagirdin tərəqqisi haqqında məlumat əldə etmək üçün imkanlar planlaşdırmalı və yaratmalıdırlar. Bu həlledicidir təlim məqsədləri şagirdə çatdırılır və eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb edən odur ki, müəllim şagirdin təkcə təlim məqsədlərini başa düşmür, həm də işi qiymətləndirmək üçün istifadə olunacaq qiymətləndirmə meyarlarını yüksək qiymətləndirir.
Müəllimlərə əsas olaraq nələr lazımdır:
- müəyyən bir mövzuda nə öyrəniləcəyinə qərar verilməsi
- öyrənmə məqsədlərini müəyyənləşdirilməsi
-öyrənmə məqsədlərini öyrənənlərə çatdırılması
- şagirdlərin öyrənmə məqsədlərini başa düşməsini yoxlamaq üçün suallar tərtib edilməsi və tapşırıqlar tərtib edilməsi
- şagirdlərə onların işlərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunacaq meyarları izah edilməsi
- rəyin necə təmin olunacağına qərar verilməsi
- öyrənənlərin qiymətləndirmə prosesində necə fəal iştirak edəcəyini müəyyənləşdirilməsi
-şagirdlərin gələcək irəliləyiş üçün qiymətləndirmə qərarı ilə bağlı verilən rəylərdən istifadə etmək imkanlarını planlaşdırılması.
Öyrənmə məqsədlərini necə qurmaq olar, tədris ilinin əvvəlində müəllimlərin gələn il üçün kurrikulumun çatdırılmasını planlaşdırması adi haldır. İş sxemi hər həftə nələrin əhatə olunacağını və mükafat verən orqanlar tərəfindən idarə olunan kurrikulumun əhatə olunmasını təmin etmək üçün bunun necə ediləcəyini təfərrüatlandırır. Bununla belə, müəllimlərin hər bir mövzu üçün təlim məqsədlərini müəyyən etmələri çox vacibdir ki, vaxt hissələri konkret təlim məqsədlərinə ayrılsın və konkret heç nə əldə edilmədən “son mövzudan davam etdirilməklə” boşa getməsin. Buna görə də vacibdir ki, iş sxemləri hər bir mövzu üçün təlim məqsədlərini müəyyən edilsin və onların necə qiymətləndiriləcəyini müəyyən edilsin.

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI:
1. Eberly Center for Teaching Excellence & Educational Innovation at Carnegie Mellon University. “What is the difference between formative and summative assessment?” Accessed May 3, 2017.
2. Ehringhaus, Michael Ph. D., Garrison, Catherine. NYC Department of Education. “Formative and Summative Assessments in the Classroom.” Accessed May 4, 2017.
3. Lockwood, Robert E., McLean, James E. “Why We Assess Students -- And How: The Competing Measures of Student Performance.” Accessed May 4, 2017.
4.https://books.google.com/books/about/Why_We_Assess_Students_And_How.html?id=WFGdAAAAMAAJ.hidden link
5. https://www.cmu.edu/teaching/assessment/basics/formative-summative.html.



ZiM.Az


.